Engelli Çalışan Hakları Nelerdir?

Türkiye'de, engelli çalışanların hakları özellikle Anayasa, 4857 sayılı İş Kanunu ve 5378 sayılı “Engellilerin Çalışma Hayatına Katılımı Hakkında Kanun” gibi yasal düzenlemelerle güvence altına alınmıştır. İşverenlerin de engellilerin çalışma hakları ile ilgili detaylı bilgiye sahip olması önemlidir. Bu yazımızda özel sektörde çalışan engellilerin haklarını ve konuyla ilgili bilinmesi gerekenleri detaylı olacak inceledik.

Engelli Çalışan Haklarını Koruyan Düzenlemeler

Engelli çalışan haklarını korumak için birtakım yaptırımlar mevcuttur. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

Engelli İşçi Çalıştırma Zorunluluğu Nedir?

Türkiye'de engelli işçi çalıştırma zorunluluğu, 4857 sayılı İş Kanunu ve 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir. Engelli bireylerin çalışma hayatına dahil olabilmeleri için getirilen bu yasal düzenleme, işletmeler için zorunlu engelli kotası olarak da adlandırılır. Buna göre;

● 50 veya daha fazla çalışanı olan özel sektör işyerleri, toplam çalışan sayısının %3'ü oranında engelli işçi çalıştırmak zorundadır. Örneğin, 100 çalışanı olan bir işyerinde en az 3 engelli işçi çalıştırılmalıdır.

İşyerlerinin bu yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda, çalıştırmadıkları her engelli işçi için idari para cezası ödeme zorunluluğu vardır. Bu ceza, her ay için çalıştırılmayan engelli işçi başına belirli bir miktarda uygulanır. Engelli işçi hakları konusunda ihlallerin denetlenmesi çalışmalarını Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yürütür. Yapılan denetimlerde, işyerlerinin engelli işçi çalıştırma yükümlülüklerine uyup uymadıkları kontrol edilir. Uygulanan cezalar, işverenlerin bu yükümlülüğü yerine getirmelerini teşvik etmeyi amaçlar.

Ayrımcılık Yasağı Nedir?

Ayrımcılık yasağı genel olarak bireylerin belirli özelliklerine veya durumlarına göre farklı muameleye tabi tutulmalarını yasaklayan bir ilkedir. Bu yasa, bireylerin eşit haklara ve fırsatlara sahip olmasını sağlamayı amaçlar. İş hayatında, eğitimde, kamu hizmetlerinde ve diğer alanlarda ayrımcılığı önlemeyi hedefler.

Engelli çalışan hakları 4857 sayılı İş Kanunu’nun “Eşit Davranma İlkesi” başlıklı 5. maddesi ile de güvence altına alınmıştır. Bu madde şöyledir: “İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.” Dolayısıyla herhangi bir engel durumu yaşayan bireylere iş yaşamında hiçbir ayrımcılık yapılamaz.Ayrımcılık yasağının kapsamı dahilinde engellilik temelinde ayrımcılığın yanı sıra; cinsiyet ayrımcılığı, ırk ve etnik köken ayrımcılığı, din ve inanç ayrımcılığı, yaş ayrımcılığı, cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği ayrımcılığı da bulunur. İş hayatında ayrımcılığa uğrayan bireyler yasal yollara başvurma hakkına sahiptir.

Tekrar İşe Alma Zorunluluğu Nedir?

Engelli çalışan engeli dolayısıyla malulen işten ayrılmak zorunda kalabilir. Kişinin maluliyeti sona erdiğinde ayrıldığı iş yerine yeniden başlamak için başvuruda bulunabilir. Bu durumda işveren, kadro boşluğu olduğunda ve işçi alımı yapacağı durumda engelli çalışanı tekrar işe almak zorundadır. Bu koşullar sağlandığı halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski çalışana 6 aylık ücret tutarında tazminat öder.

Engelli Vergi İndirimi Nedir?

Çalışma gücü kayıp oranı %40 ve üzerinde olan engelli çalışanların ücretlerine, engellilik oranlarına göre vergi indirimi uygulanır.

●    Asgari %80’ini kaybetmiş bulunanlar birinci derece engelli,

●    Asgari %60’ını kaybetmiş bulunanlar ikinci derece engelli,

●    Asgari %40’ını kaybetmiş bulunanlar ise üçüncü derece engelli olarak belirlenmektedir.

Engelli çalışanların çalışma gücü kayıp oranlarına göre belirlenen 2024 engelli vergi indirimi şu şekildedir:

● Birinci derece engelliler; 6.900 TL

● İkinci derece engelliler; 4.000 TL

● Üçüncü derece engelliler; 1.700 TL

Engelli Emeklilik Şartları Nelerdir?

Engelli emeklilik şartları, engelli çalışanların sağlık durumlarına göre erken emeklilik hakkı tanıyan düzenlemeleri kapsar. Türkiye'de engelli emeklilik şartı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nda düzenlenmiştir. Buna göre engelli çalışanların erken emeklilik hakkı elde edebilmeleri için;

%60 ve Üzeri Çalışma Gücü Kaybı

● En az 15 yıl sigortalılık süresi ve 3960 gün prim ödeme süresi gereklidir.

● İlk sigortalı olduğu tarihten itibaren en az 15 yıl geçmiş olmalıdır.

%50-%59 Arası Çalışma Gücü Kaybı

● En az 16 yıl sigortalılık süresi ve 4320 gün prim ödeme süresi gereklidir.

● İlk sigortalı olduğu tarihten itibaren en az 16 yıl geçmiş olmalıdır.

%40-%49 Arası Çalışma Gücü Kaybı

● En az 18 yıl sigortalılık süresi ve 4680 gün prim ödeme süresi gereklidir.

● İlk sigortalı olduğu tarihten itibaren en az 18 yıl geçmiş olmalıdır.

Engelli çalışanların malulen emekliliği için ise;

Engelli birey işe girdikten sonra iş kazası ya da meslek hastalığı sonucu en az %60 çalışma gücü kaybı yaşaması durumunda, -eğer 10 yıldır sigortalıysa ve 1800 prim günü ödemişse- malulen emekli olabilir. Ancak eğer birey başkasının bakımına muhtaç derecede malul ise 10 yıllık süre şartı aranmaz.

Engelli Çalışanların Motivasyonunu Artırma Yöntemleri

Engelli çalışan haklarının birçoğu her ne kadar yasal düzenlemelerle güvence alınmış olsa da işveren olarak bunlar dışında yapabileceklerinizle de engelli çalışanlarınızın motivasyonunu yükseltebilirsiniz. Örneğin;

● Erişilebilir çalışma ortamı yaratabilirsiniz. Bunun için ofis binalarında ve çalışma alanlarında engelli rampaları, asansörler, geniş kapılar ve erişilebilir tuvaletler gibi düzenlemeler yapılabilir.

● Uygun pozisyonlar için uzaktan çalışma seçenekleri sunulabilir.

● Engelli çalışanlara yönelik psikolojik danışmanlık hizmetleri sunulabilir.

● Engelli hakları noktasında kurum içi bilincin artması için farkındalık eğitimleri ve seminerler düzenlenebilir.

● Adil performans değerlendirmeleri yapılmalı ve engelli çalışanların özel ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. 

● 2002 yılında yayınlanan Başbakanlık Genelgesi’nde “10-16 Mayıs Engelliler Haftasının ilk günü ile 3 Aralık Dünya Engelliler Gününde kamuda görev yapan tüm engelliler idari izinli sayılır. (2002/58)” ifadesi bulunur. Yani kamu sektöründe istihdam edilen engelli personel, Engelliler Haftası’nın ilk günü ve 3 Aralık Dünya Engelliler Günü’nde izinlidir. Özel sektörde ise şirketler için böyle bir izin verme zorunluluğu yoktur. Sizler işletmeniz için insiyatif olarak bu günlerde engelli çalışanlarınız için izin hakkı sağlayabilirsiniz. 

● Ayrıca özel günlerinde çalışanlarınızın çeşitli ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için onlara ödül ve çeşitli hediyeler sunabilirsiniz. Bunun için Pluxee Hediye sizlerle! Pluxee Hediye ile çalışanlarınızın mutluluğunu artırırken maliyetlerinizi de düşürmüş olursunuz. Giyim, ev dekorasyon, e-ticaret, teknoloji, akaryakıt, market ve online mağazacılık kategorisinde hizmet veren pek çok markada geçerli Pluxee Hediye sayesinde engelli çalışanlarınız, özel ihtiyaçlarını dilediği şekilde dilediği yerden karşılayabilir.

● Bunların yanı sıra engelli çalışanlarınızın ihtiyaçlarına uygun şekilde iş sağlığı ve güvenliği önlemleri almayı da ihmal etmemelisiniz.